AN TỊNH và MINH SÁT

  Ni sư Ayya Khema

  Diệu Đạo dịch Việt

Có rất nhiều phương pháp tu Thiền. Trong quyển "Thanh Tịnh Đạo" (Path of Purification) có hơn 40 cách được liệt kê, nhưng chỉ có hai phương hướng, hai con đường ta phải đi đến: An tịnh và Minh sát (Chỉ và Quán, Samatha và Vipassana). An tịnh và Minh sát luôn đi đôi với nhau. Giống như phương hướng và mục tiêu. Ta phải biết con đường để đi đến mục tiêu.

Ta cần phải thực tập cả hai phương cách, An tịnh và Minh sát, để đạt được những kết quả mà Thiền sẽ mang đến cho ta.

Phần đông chúng ta đều muốn được an lạc. Ai cũng muốn được b́nh yên, muốn được có cảm giác vui sướng măn nguyện. Trong Thiền định, nếu ta thoáng bắt được cảm giác an lạc đó, ta sẽ hạnh phúc biết bao. Nhiều người đă thỏa măn khi đạt được đến tŕnh độ đó. Nhưng an lạc không phải là mục đích của Thiền. Đó chỉ là phương tiện đưa đến cứu cánh. An lạc là phương tiện. Sự tỉnh thức trong nội tâm mới là cứu cánh. Phương tiện rất cần thiết nhưng không thể lầm lẫn chúng với cứu cánh. Nhưng v́ phương tiện đó tạo ra sự thoải mái, dễ chịu, ta trở nên bám víu vào chúng.

Vấn đề của chúng ta là luôn chạy đuổi theo sự dễ chịu và xa lánh sự khó chịu. V́ chúng ta coi mục đích của cuộc đời là được dễ chịu, hạnh phúc, nên dường như ta chẳng có mục đích ǵ cả trong cuộc đời. Không thể nào tước bỏ hết tất cả những điều khó chịu, đau khổ trong đời, mà chỉ giữ lại những ǵ ta ưa thích. Chừng nào ta c̣n coi đó là mục đích của ḿnh th́ ta không có mục đích ǵ cả. Trong Thiền cũng thế.

Như thế th́ làm cách nào chúng ta có thể đạt được sự an lạc, và điều đó ảnh hưởng đến chúng ta như thế nào?

Bằng cách thực tập chú tâm vào hơi thở, dần dần ta sẽ t́m được sự an lạc. Tâm ta sẽ ngưng suy nghĩ trong một giây phút nào đó, và ta sẽ cảm thấy hoàn toàn thư thái, dễ chịu. Tâm suy nghĩ không bao giờ được thư thái, v́ suy nghĩ là một quá tŕnh chuyển động, và bất cứ sự chuyển động nào cũng tạo ra ma sát. Tuy nhiên ta có thể t́m được sự an lạc trong một giây phút nào đó, hay dài hơn, nếu ta tiếp tục tu tập và tăng thời gian tham thiền lên. Điều đó không có ǵ khó. Có thể lúc đầu ta thấy khó khăn, nhưng với sự kiên tŕ, nhẫn nại, một chút duyên lành và một nơi yên tĩnh, ta có thể làm được điều đó.

Chắc rằng chúng ta đều có duyên lành, nếu không ta đă không có mặt nơi này. Những người có ác nghiệp sẽ không t́m được đến với Thiền, hoặc giả như có, họ cũng không trụ lại. Do đó nói ta có sẵn duyên lành là vậy.

Về ḷng kiên nhẫn, bạn cũng không thiếu, nếu như bạn đă chịu khó đọc đến những ḍng này. Chỉ cần thêm một yếu tố nữa đó là ư chí, sự quyết tâm. Khi ngồi xuống chiếu  thiền, bạn cần tự nhủ: "Tôi sẽ chú tâm vào từng hơi thở, nếu tôi có lơ là, tôi sẽ bắt đầu trở lại". Cần làm như thế để giữ cho tâm thăng bằng, giống như người đi trên dây xiếc. Mỗi lần lao đao, ta phải lấy lại thế cân bằng. V́ thế ta cần có sự quyết tâm.

Khi cảm giác an lạc, thư thái dấy lên - cái cảm giác mà Phật gọi là sự an lạc ngay giờ phút hiện tại - rồi qua đi, không thể khác được, v́ bất cứ điều ǵ đă có th́ phải hoại, phản ứng đầu tiên mà tâm phải có là nhận ra tính cách vô thường của sự vật, chứ không phải để thất vọng kêu lên: "Ồ, nó lại qua mất rồi". Hoặc là "cảm giác vừa rồi dễ chịu quá, làm sao để có lại cảm giác ấy", như cách ta vẫn phản ứng lâu nay.

Sống theo Pháp, làm theo Pháp, là những hành động không b́nh thường. Khác với mọi người chung quanh. Khi Phật c̣n ngồi dưới cây bồ đề, trước khi giác ngộ, khi Sujata mang dâng sữa trong tô vàng đến Ngài, cô cũng cúng dường luôn chiếc tô quư. Đức Phật sau khi uống xong, đă thả chiếc tô vàng xuống ḍng sông trước mặt, và nói nếu như cái tô chảy ngược với ḍng nước sông, Ngài sẽ giác ngộ. Và cái tô đă chảy ngược ḍng. Điều đó có thể xảy ra không? Có lẽ pháp thoại đó muốn nhắn nhủ với chúng ta rằng khi ta sống với   Pháp, chúng ta phải đi ngược lại với ḍng chảy của bản năng, của các khuynh hướng tự nhiên. Chúng ta phải đi ngược lại với những sự dễ dăi, thoải mái, những ǵ tất cả mọi người khác đều theo đuổi. Chảy ngược ḍng bao giờ cũng khó hơn là thuận, xuôi theo ḍng.

Cảm giác thoải mái tự tại mà ta cảm nhận được trước hết ở thân, rồi đến tâm, cũng sẽ qua đi. Chúng ta phải nhận ra tính cách vô thường của nó, để ta có thể sử dụng nó cho   một mục đích. Nếu không, ta chỉ sử dụng cảm giác an lạc đó cho sự thoải mái của riêng ta. Mà chỉ để thoải mái cho thân ta là ta đă ích kỷ, chỉ biết đến riêng ḿnh, không phải là để tiến tới vô ngă, là cái gốc của những điều Phật dạy.

Giáo lư của Phật hướng ta đến vô ngă. Ngài nói: "Ta chỉ dạy một điều, đó là Khổ và sự giải thoát, chấm dứt khổ đau". Điều đó không có nghĩa là tất cả khổ đau trên đời đều chấm dứt. Điều đó có nghĩa là nếu không có một cái Tôi để đón nhận khổ đau, th́ không có khổ đau. Cái Tôi sẽ biến mất. Nếu không có ai ở đây có vấn đề, th́ làm ǵ có vấn đề? Nếu dùng cảm giác tự tại chỉ cho riêng ḿnh, th́ ta đi ngược lại với lời Phật dạy.

Luôn luôn trở về với hơi thở sẽ giúp ta đạt đến trạng thái an lạc. Chánh niệm, trong Bát chánh đạo, dạy ta sự chú tâm đúng, đưa đến Thiền định. Theo dơi hơi thở là việc cần làm, nhưng không có ai đạt được thiền định chỉ bằng ao ước hay một vài buổi ngồi thiền. Tất cả cần có thời gian. Do đó khi ngồi thiền, ta cần đưa bất cứ vọng tưởng nào dấy lên trở về với sự tỉnh thức. Bất cứ ư tưởng nào cũng thế, chúng không phải đến để phá rối chúng ta, cũng không phải là dấu hiệu chứng tỏ ta không thích hợp với Thiền, cũng không phải cảm giác làm ta thấy quá nóng hay quá lạnh. Không có ǵ giống như thế cả. Vọng tưởng không phải là kẻ phá rối trật tự của chúng ta. Chúng là ông thầy của chúng ta.

Mỗi vọng tưởng là một ông thầy, "dạy" cho ta biết tâm ta lăng xăng, không thể nương tựa, không thể tin cậy được. Nó suy nghĩ về cả những điều ta không muốn nghĩ đến, cả khi ta chỉ muốn được hoàn toàn yên tĩnh và tự tại. Ta biết được trước hết là tâm không phải là một phần tuyệt vời của chúng ta, dù rằng nhờ nó ta có thể thu thập được kiến   thức, có thể hồi tưởng, có thể hiểu một số khái niệm và phạm trù. Tuy nhiên nó là một cái tâm lăng xăng, luôn thay đổi và nó sẽ làm những ǵ chúng ta đ̣i hỏi ở nó.

Điều thứ hai, ta cần nhớ, là khó thể tin vào tâm. Ta không nên tin vào tất cả mọi tư tưởng qua đầu ta. Chúng đă đến không mời mọc, th́ tự chúng cũng sẽ ra đi. Chúng chẳng có ích lợi ǵ, nhất là khi ta đang ngồi thiền. Chúng có thể làm những ǵ đă xảy ra trong quá khứ. Hay chỉ thuần là vọng tưởng. Đôi khi chúng làm ta khó chịu hay chỉ nhẹ nhàng như   một giấc mơ. Có khi chúng đến lộn xộn không đầu đuôi. Chúng nhanh chóng đi qua đầu ta, trước khi ta kịp nhận mặt chúng. Vậy tại sao ta lại tin vào những điều ḿnh thường suy   nghĩ?

Trong lúc ngồi Thiền, chúng ta có cơ hội để quan sát tâm - tư tưởng đi qua trong đầu - và luyện tập không để bị chúng lôi kéo. Thế th́ tại sao trong đời sống hàng ngày, ta lại tin vào chúng và để chúng lôi kéo ta theo? Khi tâm nói "Người này thật xấu", "Người kia nói láo", ta tin theo những điều đó. Khi tâm nói "Tôi chán quá. Mệt mỏi quá", "Tôi cần thứ này" hay "Tôi phải có thứ kia", ta nghe theo. Ta tin theo tất cả - nhưng tại sao ta phải tin chúng? Trong khi tất cả mọi suy tưởng đều xảy ra theo một tiến tŕnh, trong đời thường cũng như lúc hành thiền. Tư tưởng dấy khởi lên, dừng lại trong chốc lát, rồi qua đi không theo một mẫu mực nào hay lư do nào.

Khi đă thực sự nắm bắt được ư nghĩa của tiến tŕnh này, ta có thể thay đổi những suy nghĩ hiện lên trong đầu và các tư tưởng ta muốn nghĩ tới. Điều đó có thể thực hiện được khi ta không c̣n tin vào những điều Tâm nói nữa, mà chỉ quan sát tiến tŕnh của chúng. Cũng như với không khí chung quanh ta. Ta không nắm không khí trong tay và bảo rằng không khí là của riêng ḿnh, dầu rằng không có nó ta không thể nào sống nổi. Đơn giản là không khí có mặt ở mọi nơi. Tư tưởng cũng thế. Tiến tŕnh của tư tưởng xảy ra tự nhiên trong tâm ta, và khi nào chúng ta c̣n sống, tiến tŕnh đó triền miên tiếp tục, dầu rằng chúng không đáng tin, không thể dựa vào. Bởi thế, nếu ta có thể gạt bỏ phần lớn các suy tưởng trong đầu ḿnh, th́ lại tốt hơn.

Ta c̣n có thể quan sát về tâm ở một khía cạnh khác. Là khi ta ngồi thiền, nhưng không thể tập trung tư tưởng. Khi ta buồn ngủ, không chú tâm. Ta hiểu rằng khi tâm không được "Giải buồn", nó muốn ngủ. Tâm luôn muốn được tiêu khiển. Nó cần đọc sách, coi tivi, thăm hàng xóm, nó cần được làm một thứ ǵ đó, bất cứ thứ ǵ để giải buồn, để được bận rộn. Nó không chịu ngồi yên. Đó là một điều thú vị để biết về chính ḿnh.

Hăy tưởng tượng bạn phải ở một ḿnh trong một tuần, chỉ ở một ḿnh, không có bất cứ thứ ǵ để tiêu khiển. Bạn sẽ coi đó là cực h́nh. Mà thực vậy, v́ tâm không thể chịu đựng nổi. Nó luôn cần được "cho ăn", giống như thân cần được ăn, tâm cũng vậy. Nó cần một thứ ǵ đó từ bên ngoài, v́ chính tự nó không thể thỏa măn với chính ḿnh. Khi ngồi thiền, ta sẽ khám phá ra điều đó về tâm.

Nhưng các vọng tâm th́ vô thường. Chúng dấy lên, rồi qua đi. Chúng không luôn có mặt như hơi thở của ta. Nếu chú tâm ta sẽ nhận biết khi nào vọng tưởng dấy khởi. Khi chúng qua đi, dễ nhận biết hơn là khi nào chúng đến. Ta không thể giữ chúng lại phải không? Tất cả những suy nghĩ nửa giờ trước đây đă qua đi phải không?

Vô thường và vô sở hữu: Ta đâu có làm chủ được chúng phải không? Và chúng cũng chẳng đáng để ta giữ lại phải không? Vậy tại sao ta muốn làm chủ chúng? Muốn nghĩ chúng là ta? Sao không nghĩ chúng chỉ là một hiện tượng tự nhiên hiện ra, rồi tan mất. Chỉ có thế. Cũng thế, với thân này - nó có thực là ta không? Nó cũng chỉ là một hiện tượng tự nhiên phát sinh ra bằng khái niệm, và tan biến đi qua cái chết, một định luật tự nhiên, một sự kiện tự nhiên mà nếu c̣n chấp Ngă ta không thể nào chấp nhận được điều đó.

Chấp Ngă hay Ngă mạn không có nghĩa là ta tự cao, kiêu mạn. Chấp ngă đồng nghĩa với u mê, chưa giác ngộ. Chỉ có các vị A la hán là không có ngă mạn. Ngă mạn có nghĩa là ta đang nh́n thế giới và chính ta từ quan điểm của "cái Tôi", qua cái nh́n đó, thế giới bên ngoài cũng như người chung quanh ta trở nên là mối đe doạ của chúng ta, v́ "cái Tôi" của ta dễ vỡ, dễ bị chạm, và dễ đau khổ.

Tất cả các vọng tâm dấy lên, khi ngồi thiền sẽ giúp cho chúng ta hiểu về chính ḿnh hơn, về tính cách vô thường của các hiện tượng của thân, tâm, về tính vô sở hữu của chúng.  Nếu ta thật sự làm chủ những suy nghĩ của ḿnh, th́ tại sao ta lại không làm chủ những suy nghĩ đáng có? Ai muốn làm chủ một đống rác? Như tôi sẽ cố gắng để những vật thuộc sở hữu của tôi trở thành quí báu.

Điều thứ ba ta rút ra được từ sự quán tâm là: đây là Dukkha (đau khổ) hay sự không vừa ḷng, thỏa măn. Dukkha không chỉ có nghĩa là sự khổ đau mà c̣n bao gồm cả tất cả những điều không như ư, là một khái niệm bao quát hơn gồm tất cả những ǵ ta đă kinh nghiệm qua, cả những việc vừa ư cũng làm ta khổ v́ chúng sẽ qua đi (vô thường). Sự không như ư của quá tŕnh tư duy sẽ hiện ra rất rơ trong thiền quán, v́ ở đây trong lúc ta thực sự muốn chú tâm, ta lại chỉ toàn ngồi suy nghĩ vẩn vơ.

Ta phải nhận biết về tính cách vô thường, không như ư và vô ngă bằng chính kinh nghiệm bản thân của ḿnh. Không ai "biết" ba điều này mà chẳng từng kinh qua chúng. Nếu ta không thực sự hiểu một cách trực tiếp bằng nội tâm của ḿnh th́ chúng chỉ là những lời hoa mỹ, ở đầu môi. V́ nhiều người vẫn kinh nghiệm những điều này từng giây phút, nhưng   chẳng hề nhận ra được chúng.

Chúng ta đang chết từng giây phút, nhưng chúng ta cũng chẳng để ư đến điều đó. Cần phải có chánh niệm để nhận biết chúng, và chánh niệm là điều ta có thể đạt được trong quá tŕnh tu tập thiền. Hăy quan sát sự không như ư trong tiến tŕnh tư duy như là một đặc tính không thể thiếu của nó.

Nếu ta có thể nh́n mọi sự vật như chúng hiện hữu, bằng con mắt tỉnh thức th́ ta đă hiểu điều Phật dạy. Thiệt là vô ích để ngồi đó nghĩ "Giá mà tôi không suy nghĩ", "Giá mà tôi có thể chú tâm", "Giá mà ngồi thiền không khó thế này", hay "Giá mà chân phải tôi không đau đến thế". Đó là mộng. Đó là ước mơ. Chúng ta không thể chỉ ngồi mơ mộng hay ước mơ nếu chúng ta muốn thấu đạt được nguyên nhân đă làm ta đau đớn.

Phật đă nói tất cả chúng sinh đều bệnh, và Pháp là thuốc chữa. Phật có danh hiệu là Đức Y Vương. Như với mọi thứ thuốc chữa bệnh khác, nếu chúng ta chỉ biết về chúng hay đọc toa thuốc th́ không thể hết bệnh. Nhân loại đă đọc toa thuốc hàng ngàn năm nay. Hăy ngưng đọc toa thuốc, để bắt đầu uống thuốc. Khi đă phân biệt được sự khác biệt giữa đọc toa thuốc và uống thuốc, ta sẽ dễ dàng biết ḿnh phải làm ǵ.

Khi cảm giác khó chịu dấy lên v́ phải ngồi chuyên một chỗ, tâm thức sẽ lên tiếng phản đối, cằn nhằn. Nó vội nói "Tôi không thích chút nào. Thiệt khó chịu hết sức. Tôi sẽ   không chịu nổi nữa. Tôi cần ngồi lên ghế", hay "Tại sao phải ngồi như thế này? Tự cực h́nh ḿnh à?" hay "Biết có đáng không. Biết có đáng để chịu bao cực khổ ngồi thiền không?", và nhiều thứ nữa... Tâm có khả năng nói với ta bất cứ điều ǵ. Nó có thể nói về mọi vấn đề, và mọi khía cạnh của vấn đề. Nó vừa đề cao một vấn đề đă quay ra hất đổ nó. Bất cứ tâm của ai cũng làm thế được. Tâm có thể xoay ngang xoay ngửa.

Đừng ngồi đó nghĩ "Tôi không thích chút nào, chân phải của tôi, lưng tôi, cổ tôi - hay bất cứ thứ ǵ - đau quá". Không. Hăy dùng các cảm thọ vừa dấy lên như một cách để tỉnh   thức. Cảm xúc là nền tảng của cuộc sống. Nhưng chúng ta phản ứng thế nào là do sự tiếp xúc với các căn của ta: Sắc, thanh, hương, vị, xúc và thức (Đức Phật nói về tâm, quá tŕnh tư duy như là giác quan thứ 6 của ta). Thí dụ như nếu ta không nh́n thấy, thế giới sẽ khác hơn bây giờ. Hay điếc, hay câm... thiếu một giác quan nào cũng thay đổi cái nh́n của ta về thế giới bên ngoài. Nhưng khi có đủ sáu căn, tiếp xúc với sáu trần, từ đó sinh ra các phản ứng, các cảm thọ. Điều đó không thể tránh. Chúng ta không thể không có cảm xúc. Một vị A-la-hán cũng có cảm thọ dễ chịu, khó chịu hay trung tính. Ai cũng có cảm thọ. Cảm thọ trung tính có thể ta không biết đến v́ ta chưa có sự chú tâm đủ. Chúng ta chưa đủ chánh niệm. Nhưng với cái cảm thọ dễ chịu ta nhận biết ngay, ta bám víu vào chúng, và t́m mọi cách để giữ chúng lại. Mọi nền kinh tế trên thế giới đều dựa vào việc tạo nên các cảm thọ dễ chịu, và t́m cách làm cho người ta càng muốn thụ hưởng chúng nhiều hơn. Nếu mọi người đều từ bỏ các cảm thọ dễ chịu, th́ có mấy nền kinh tế trên thế giới đứng vững được. Các cảm thọ dễ chịu phát sinh ra nhờ quạt máy, tủ lạnh, nệm êm, nước nóng, nước lạnh, đủ loại thực phẩm và c̣n nhiều, nhiều nữa.

Ai cũng có cảm thọ: dễ chịu, khó chịu hay trung tính. Chúng dấy khởi liên tục. Phần đông chúng ta bỏ cả cuộc đời ḿnh để đi t́m, nắm giữ các cảm thọ dễ chịu, và xua đuổi, trốn tránh các cảm thọ khó chịu. Một cuộc chiến đấu vô vọng. Không tưởng. V́ không ai có thể nắm giữ măi các cảm thọ dễ chịu. Cũng không có ai có thể trốn tránh các cảm giác khó chịu măi. Khi ta già đi các cảm thọ khó chịu tăng lên so với lúc trẻ. Không có sự ngoại lệ đối với ai cả. Đó là định luật tự nhiên. Cái chết sẽ đến, đi kèm theo với những cảm thọ khó chịu. Tuy nhiên các khổ thọ này không chỉ dành cho tuổi già, cho những người gần đất xa trời. Các người trẻ nhất, mạnh nhất cũng đầy những cảm giác, t́nh cảm khó chịu đau khổ.

Nếu ta quyết ngồi yên giây lát, tự soi lại ḿnh, không c̣n chạy trốn các cảm giác khó chịu, đau khổ, bám chặt vào các cảm giác dễ chịu - có thể chỉ trong một buổi thiền - ta sẽ biết về ḿnh rất nhiều. Quan sát các khổ thọ dấy lên trong khi ngồi thiền - điều này sẽ xảy ra cho nhiều người trong chúng ta - cũng là một cách để t́m hiểu các phản ứng hành động của chính ḿnh. Ta muốn thay đổi cảm giác đó, muốn chạy trốn nó. Một phản ứng gần như phản xạ, lập tức đối với cảm giác khó chịu là di chuyển, thay đổi thế ngồi để tránh sự đau đớn càng sớm càng tốt.

Trong đời sống hàng ngày, chúng ta trốn tránh các khổ thọ bằng cách trốn tránh, xa lánh những người đă tạo cho ta cảm giác đó, chạy trốn hoàn cảnh, đổ lỗi cho người khác, thay v́ nhận biết các cảm thọ của ḿnh và nói: "Ồ, nó đă dấy lên. Nó sẽ ở lại giây lát, rồi đi qua. Không có ǵ tồn tại. Nếu ta nhận biết được cảm thọ của ḿnh, là ta đang soi lại nó trong chánh niệm, thay v́ phản ứng bằng hành động".

Phản ứng của chúng ta, bằng cách xua đuổi các khổ thọ, bám giữ các lạc thọ, là lư do khiến chúng ta lẩn quẩn trong ṿng luân hồi sinh tử, v́ ta không có một phương hướng, một ngă rẽ nào khác. Đó là sự chuyển động trong một ṿng tṛn. Ta không thể thoát khỏi sức hút của nó. Đó là một tṛ chơi quay ṿng. Không có lối ra. Chúng ta quay ṿng, quay ṿng theo lạc thọ, xua đuổi các khổ thọ, một ṿng tṛn không kẽ hở. Chỉ có một cách để thoát khỏi sức hút đó, là ngưng lại quan sát các cảm thọ và không phản ứng bằng hành động. Nếu trong lúc ngồi thiền, ta có thể làm được như thế dù chỉ trong giây lát, th́ ta cũng có thể làm được như thế trong các sinh hoạt đời thường.

Tất cả chúng ta ai chẳng từng buồn phiền, khổ đau trong cuộc đời. Người nầy nói lời trái tai ta không muốn nghe. Kẻ khác làm những điều ta không muốn thấy. Ta bị hiểu lầm   người ta không nhớ ơn ta, không ngợi khen, không thương yêu ta. Người bỏ đi khi ta muốn giữ họ lại. Họ ở bên ta, khi ta muốn xa lánh họ. Không ai tránh khỏi những đau khổ này. Chính Đức Phật cũng không tránh khỏi. Đức Phật chỉ khác chúng ta là Ngài chỉ cảm nhận các cảm thọ, mà không phản ứng bằng hành động.

Chỉ nhận biết các cảm thọ. Khi các cảm giác khó chịu dấy lên v́ phải ngồi lâu một chỗ, đừng trách móc ai, hay việc ǵ. Không có ai hay việc ǵ tạo ra các cảm giác đó cả. Chúng chỉ đến rồi đi. Quan sát và nhận biết các cảm giác đó, ta sẽ không thể thay đổi được ǵ, trừ khi ta có thể tách ḿnh ra khỏi cảm giác khó chịu đó, để không đau khổ v́ nó. Ta không thể làm khác hơn thế. Trong hoàn cảnh này ta chỉ cần biết các cảm giác khó chịu cũng chỉ là cảm giác. Không ai là chúng cả. Ta đâu có mời chúng đến. Vậy tại sao lại nhận chúng là ḿnh?

Trừ khi chúng ta nhận biết được những ǵ xảy ra cho tâm khi những cảm giác này dấy lên, chúng ta sẽ lại rơi vào thói quen phản ứng của ḿnh. Những suy nghĩ quen thuộc, các phản ứng theo thói quen, ngày này qua ngày khác đă tạo thành rănh, thành nếp trong tâm tưởng ta. Giống như một con đường śnh lầy, khi bánh xe chạy qua chạy lại, các vết lún, càng lún sâu thêm. Tâm của ta cũng thế. Các vết lún sâu, sâu măi cho đến lúc ta bị dính cứng một chỗ, không thể tiến tới nữa.

Đây là cơ hội, hoàn cảnh thuận tiện để chúng ta quan sát phản ứng của tâm đối với các cảm giác khó chịu. Đừng phân tích "Ngồi như vậy máu không lưu thông được, không tốt cho tôi các bác sĩ đă nói ..." Chỉ quan sát phản ứng của tâm. Tâm ta rất khôn ngoan, lém lỉnh. Nó có thể làm tất cả mọi việc. Ta gọi nó là nhà ảo thuật, cũng không sai. Nó có thể biến hóa ra con thỏ trong chiếc nón không. Nó có thể phân tích lư luận đến chỗ mà ta thấy tất cả mọi người khác đều sai, và ta th́ luôn luôn đúng.

Đó là điều ta phải luyện tập trong lúc tu tập thiền: Không thể lúc nào cũng hoàn toàn đúng, 100% là đúng. Phần lớn chúng ta tranh căi đều để bảo vệ một lập trường, dựa trên quan điểm của chính cá nhân ta. V́ ta chấp ngă, chấp có "cái tôi" ảo tưởng, tất cả các quan điểm, ư kiến của chúng ta đều được lọc qua con mắt của Ngă. Không thể là ǵ khác hơn thế. Nếu ta nh́n qua một màu kính màu đen, tất cả mọi thứ bên ngoài đều đen.

Khi ta đă thấu rơ tâm, các phản ứng của nó qua thiền định, chúng ta dễ chấp nhận sự thật là khi ta nghĩ một điều, bốn triệu người khác có thể nghĩ về một điều hoàn toàn khác ta. Làm sao có thể là ta đúng và bốn triệu người c̣n lại sai? Chúng ta tranh căi bảo vệ cho những quan điểm – đôi khi có thể đúng - nhưng chỉ đúng trong hoàn cảnh, cái nh́n của  riêng ta. Chỉ có các vị A-la-hán, những người đă không c̣n chấp Ngă, là có thể hoàn toàn đúng.

Tất cả các phương pháp nhằm giúp ta đạt được sự tỉnh thức, cần được áp dụng không phải chỉ trong lúc tâm đang theo dơi hơi thở, mà cả khi tâm phản ứng theo cảm giác, hay sự suy tưởng. Ta cần phải luôn áp dụng chúng để đạt được sự tỉnh thức, và từ đó đưa đến sự an lạc. Mỗi phút tỉnh thức là mỗi phút an lạc. Khi không c̣n cần phải để ư đến các suy tưởng của ḿnh, ta dễ buông bỏ chúng hơn. Khi không c̣n cần phải phản ứng theo các cảm giác, ta dễ buông bỏ các hành động phản ứng. Mỗi phút an lạc cũng là mỗi phút tỉnh thức. Cả hai đi đôi với nhau như h́nh với bóng.

Những điều Phật dạy đi ngược lại với bản năng của chúng ta, do đó, không dễ cho ta chấp nhận, thấu hiểu. Chỉ có tâm đă được tôi luyện mới có thể thấu hiểu được Phật pháp. Trong khi tâm b́nh thường nghi ngờ, lư luận đó chỉ là việc làm lăng phí thời gian, vô bổ. Muốn thật sự hiểu được Phật pháp bằng chính nội tâm của ḿnh, ta phải nhiếp tâm, giữ tâm tĩnh lặng, và tâm đó phải biết bản chất thực của Ngă, chỉ là những hiện tượng đến rồi đi.

Tất cả có thể xảy ra trong lúc ta ngồi thiền và theo dơi hơi thở.

An tịnh và Minh sát. Tuệ Minh sát là mục đích. An tịnh là phương tiện. Nếu tâm không an lạc, tâm sẽ đầy những luồng sóng, sóng của sự ghét, sự ưa. Các làn sóng sẽ phủ trùm mắt nh́n của ta. Ta sẽ không thể soi thấy ḿnh trên mặt hồ đầy sóng phủ. Mặt nước phải lặng trong. Cũng thế mặt hồ tâm cũng phải lặng, trong trước khi tâm được khai sáng. Lúc đó ta mới có thể thấy thấu suốt rơ ràng.

Thiền định cũng đem lại cho ta những kết quả tương tự. Khi chúng ta chú tâm, theo dơi từng cử động, an lạc sẽ đến. Nếu vọng tưởng có dấy lên, ta dùng chúng để nhận biết  những diễn biến của tâm.

Việc đặt tên các suy tưởng cũng là một cách để theo dơi tâm, trong lúc ngồi thiền, cũng như trong các sinh hoạt hàng ngày. Khi có tâm sân si dấy lên, người có chánh niệm sẽ biết buông bỏ chúng. Đó là phương thức để thanh tịnh hóa tâm. Và sự an lạc của tâm tùy thuộc vào sự thanh tịnh hóa của tâm. Sự thanh tịnh hóa cũng có thể đạt được qua tỉnh   thức, qua sự "biết" chính ḿnh. Việc đặt tên cho ta biết tâm đang nghĩ ǵ. Nhưng khi thực tập thiền, tất cả các tên đặt, các tư tưởng đều phải được buông bỏ. Trong đời sống hàng ngày, những thứ tên gọi không ích lợi, không tốt cần được buông xả. Khi ta đă làm được như thế là ta đă thanh tịnh hóa tâm ta.

Con đường thanh tịnh hóa là con đường dẫn đến sự chấm dứt mọi khổ đau.

Ni sư Ayya Khema

Ayya Khema là một khuôn mặt nổi bật của Phật giáo Đức. Vị ni này xuất gia muộn, đă sống nhiều năm tại những xứ Á châu theo Phật giáo nguyên thủy và có nhiều đệ tử ở vùng Đức ngữ (Đức, Áo, Thụy Sĩ). Họ sống trong một tu viện tại miền nam Đức, vùng Bavaria, giữa thiên nhiên tươi mát. Tại Munich có một trung tâm tu học theo truyền thống của Ayya Khema tàng trữ nhiều tác phẩm, băng thuyết giảng và băng h́nh của vị danh ni đă tích cực góp phần hoằng dương đạo Phật vào Tây phương hiện đại cũng như đă "độ" cho nhiều đệ tử tại cả Á lẫn Âu. (TNAC)

 

Asia-Religion.net